MAMA’ANÕ BA MAMA’EMA SAMBUA KHOTBAH MA HOMILI SI ÕNA’ÕNA

FAMAOLAGÕ

Khotbah ma homili no, sambua ndrela ba wama’ema ma ba wangombakha ma mamotokhi õsi wamati ba niha sato, nidõnia’õ  zohalõwõ ba nomo Lowalangi. Ba wama’ema sambua homili ma khotbah, moguna sibai mufa’anõ ba mu’angeraigõ hadia duho ma õsi zinangea mufosasi ba niha sato. Bawama’ema khotbah ma homilia, sõkhi sibai na mufalua ia bawa’amo’adu. Ena'õ tola ta’ila hadia zinangea tuho nifa’ema ba hewisa lala wama’ema ya’ia, moguna silõ tola lõ’õ mufa’anõ khotbah ma homilia moroi sibai ba dõdõ.

DANEDANE WAMALUA KHOTBAH MA HOMILI

(1). Oroisa Yesu Khõndra Nifaha’õNia (Matai’o 28:18-20); I’ondrasi ira Yesu ba imane khõra: “Fefu kuaso, he ba zorugo, he ba gulidanõ, no ibe’e khõGu Lowalangi. Bõrõ da’õ, mi’ae’e ba ngawalõ soi ba zi sagõrõ ulidanõ, ba wombali’õ nifaha’õGu ira ba wame’e khõra fanasa ba dõi Nama ba Ono ba Eheha Ni’amoni’õ, ba ba wamaha’õ ya’ira ba wolo’õ fefu hadia ia si no Uwa’õ khõmi. Hiza, faofao Ndra’o khõmi ero ma’õkhõ, irugi gamozua gõtõ danõ andre. (2). Noro dõdõ dozi samati khõ Yesu (1Kor 9:16); Na ha fanuriaigõ Injil, lõ danedanegu ba awanuno ya’o bõrõ meno da’õ norogu. Sitekiko  ndra’o na lõ uturiaigõ duria somuso dõdõ andrõ.

Oroisa Yesu nifa’emaNia khõndra nifaha’õNia, notobali ia gõi oroisa sofeta khõda ya’ita niha sino tefabõbõ khõNia bõrõ sakramen fanasa ni’amoni’õ si no tatema. Meno tatema wanasa, tobali ita gõi samati khõNia. Me samati khõNia ita, ifonoro dõdõ ita ba wanuriaigõ turia somuso dõdõ andrõ khõNia.

 

AMAEHUTA KHOTBAH MA HOMILI

Khotbah ma homili, asese sibai tafagõlõsi wamo’eluaha ya’ia. Khotbah ma homili asese tarongo ba tafo’eluaha ia tobali “huhuo sebua”. Huhuo sebua andre ya’ia huhuo nihalõ zatua zohalõwõ ba gosali ba wanuriaigõ turia somuso dõdõ sirugi niha sato. Huhuo sebua andre gõi, moguna sibai ba wangombakha ma ba wangabakhai’õ ba dõdõ zato nifotõi õsi wamaha’õ Gereja. Bõrõ da’õ moguna aboto ba dõdõda wa khotbah ba homili mo’amaehuta, faudu molo’õ bosi wama’anõ ba ba wamalua ya’ia.

 

ELUAHA KHOTBAH

        Ngenoli wehede “khotbah” tehalõ ia moroi ba ngenoli li “Arab”, eluahania “fahuhuosa fõna niha sato mo’amakhaita ba halõwõ agama”.

        Ba gamakhaitania bakha ba halõwõ liturgi Gereja, khotbah tefo’eluaha “fangombakha ma fanuriaigõ famaha’õ Gereja ma famaha’õ wamati”.

        Sitobali tuho nifa’ema bakha ba wolohe khotbah, tola tehalõ gofu hadia ia duho sedõna mubotokhi, simane: Taroma Li Lowalangi, Famaha’õ Gereja (Dogma), Degu-degu Gereja (Moral), fangowasaini liturgi ba famalua ya’ia.

        Khotbah tola la’olohesi ia gofu heza nahia, mo’amakhaita ba wamalua halõwõ Liturgi.

 

ELUAHA HOMILI

        Ngenoli wehede “Homili” tehalõ moroi ba ngenoli li Yunani, eluahania “Fahuhuosa ma fademadema li”.

        Ba gamakhaitania bakha ba liturgi Gereja, Homili tefo’eluaha “famoboto õsi wombaso Taroma Li nibaso bakha ba wangowasaini Luo Zo’aya ma Liturgi”.

        Sitobali tuho nibotokhi bakha ba homili, tehalõ ma mufaudugõ molo’õ õsi daromali nibaso ba ginõtõ da’õ.

        Homili tefalua ia bakha ba Gereja baginõ te’owasaini Luo Zo’aya ma Liturgi.

 

Moroi ba wamo’eluaha da’e tola tahalõ gamakhaitania:

        Homili ya’ia da’õ khotbah wondrege zisõkhi moroi ba khotbah-khotbah tanõbõ’õ (KHK kan. 767 $1).

        Homili ya’ia da’õ faosatõ silõtola lõ’õ mufalua bakha ba liturgi.

 

SINANGEA MUTÕNGÕNI BA WAMA’ANÕ SAMBUA KHOTBAH MA HOMILI

        Tuho Ni’erõnusi; Bõrõta wangerangera sedõna mubotokhi ba niha sato. Tuho andre abõlõ sõkhi na mufaudugõ ia molo’õ ngasi Luo Zo’aya ma Liturgi nifalua.

        Lala Wama’anõ; Moguna sibai lala wama’anõ khotbah, soguna ba wame’e lala wa’aoha ba wo’erõnusi mendrua manõ ba wangalui dumaduma (manõmanõ, amaedola, Lala wa’auri, btn...) sifaudu molo’õ wombaso Taroma Li Lowalangi nibaso ba ginõtõ da’õ.

 

SINANGEA MUTÕNGÕNI BA WAMA’EMA SAMBUA KHOTBAH MA HOMILI

        Fonukha: Nukha nifakeda, tafaigi zinangea, tenga balazi ebua mbõli ba hiza lõ ta’unõ, lõ sare’a, lõ selungu mbua mbaru ma resileti zerewa. Abõlõ mo’adu na tafake jubah lektor.

        Fa’aro Dõdõ/Fa’afaduhu Dõdõ; Bawolohe khotbah ma homili si lõ tola lõ’õ ta’aro’õ dõdõda ba fa’afaduhu dõdõda wa so hudeda moroi ba zamondrongo khotbah ma homili nifa’emada.

 

SINANGEA MUTÕNGÕNI  BAWAMA’EMA SAMBUA KHOTBAH MA HOMILI

        Li/Fehede; Fa’ebua Li/Fehede moguna sibai, ena’õ hadia ia nifa’emada terongo ba niha sato. Li/Fehede moguna gõi mutõnaigõ ma mufonote, so ginõtõ mõi yawa, fadaya, ba itaria mõi tou.

        Fetaro Hõrõ; Sõkhi na tafatõrõ hõrõda ba niha fefu ba mbakubaku, ena’õ bõi tofõfõ manõ. Ena’õ bõi tokeakea dõdõda, bõi faigi hõrõ niha, ba hiza faigi rõngõrõngõ niha.

 

SINANGEA MUTÕNGÕNI BAWAMA’EMA SAMBUA KHOTBAH MA HOMILI

        Lega Mboto; Ba wama’ema sambua homili, moguna sibai tafaliwa mbotoda, dangada, hõgõda. Lega mboto andre, moguna sibai ba wamehi’a dõdõ niha ba wamondrongo khotbah ma homilida.

        Sikhala Mbawa; Khotbah ma homili ni’olohesida õsinia ya’ia da’õ “Turia Somuso Dõdõ Khõ Zo’aya Ya’ita Yesu Keriso”. Ba wama’ema turia somuso dõdõ khõkhi na’ohahau zikhalada, faudu molo’õ turia ni’oheda, turia wa’omuso dõdõ.

 

LALA WAMA’ANÕ SAMBUA KHOTBAH MA HOMILI SI’ÕNA’ÕNA

Bawama’anõ sambua khotbah ma homili, oya sibai lala wama’anõ nirongoda ba nifalua samõsamõsa niha. Ena’õ aboto ba dõdõda, lala wama’anõ andre tenga tobali sambua lala si lõ tola lõ’õ mufalua. Ba hiza, lala wama’anõ andre moguna ia ba wame’e khõda lala wa’aoha wangerangera ba wanõndra õsi daroma li nifa’emada, mendrua manõ ba wangalui dumaduma ba wamahatõ ba dõdõ zamondrongo.

Ba wama’anõ sambua khotbah ma homili, oya sibai lala sitola mutõrõ. Ba hiza, abõlõ sõkhi nata’ila lala wa ma’anõ khotbah andre nifa’anõ: Robert Pagliari, C.SS.R, Ph. D. So 14 mbosi lala nitõrõ ba wama’anõ sambua khotbah ma homili. Lala wa’ma’amnõ andre, ya’ia da’õ:

Bosi si – 1. Abakhai’õ wangerangeramõ; Fangabakhai’õ wangerangera andre mo’amakhaita ia ba wangi’ilada hadia zalua ba zifasui ya’ita, mendrua manõ ba wangi’ila hewisa umat khõda ba stasi andre. Ba wangabakhai’õ fangerangera andre, moguna so khõda wanofu ba dõdõ hana wa’alua zimanõ ba hadia mbõrõ? Aefa da’õ moguna gõi ta’ila ma ta’erõnusi hadia zitobali bua wangerangerada ba zalua andrõ.

Bosi si – 2. Nehesi zitobali õsi daroma li nibaso; Ba wonehesi õsi daroma li andre, so khõda lohelohe sedõna mu’ebua’õ tobali sambua khotbah ma homili si’õna’õna. Ba wanõndra õsi daromali andre, moguna ta’ila hana wa’iwa’õ daõ, moguna tabaso auli kali, ba abõlõ sõkhi gõi na tabaso wombaso fatua lõ fombaso nibaso da andrõ.

Bosi si – 3. Nehesi hadia zisõkhi zi tesõndra bakha ba umat stasi; Fonehesi hadia zisõkhi andre bakha ba gotalua umat stasi, mo’amakhaita ia ba “hewisa sibai ita wangi’ila õsi stasida”. Sisõkhi si tesõndra bakha ba gotalua umat stasi andre, ya’ia zo’amakhaita ba degudegu ma famaha’õ, si tobali bõrõ zi sõkhi bakha ba wa’atalifusõta.

Bosi si – 4. Nehesi gõi hadia zisõkhi zitesõndra bakha ba gotalua niha ba mbanua; Da’e mo’amakhaita ia ba degudegu ma famaha’õ si tesõndra bakha ba gotalua wobanua. Da’e mo’amakhaita ia ba wariawõsada ba mbanua si so ya’ita.

Bosi si – 5. Orudugõ nõsi wombaso faoma mbuabua si sõkhi nisõndra ba gotalua umat ba stasi ba mbuabua si sõkhi nisõndra ba gotalua wa’abanuasa; ba wangorudugõ õsi daroma li ba mbuabua si sõkhi andre, tetõtõna wa no aboto ba dõdõda zitobali mbuabua sifaudu ba amaehutania. Na no ta’ila da’e, aoha sa’ae khõda heza ta’ohe wangerangera umat.

Bosi si – 6. Falua wangandrõ ba fa’ahono dõdõ; Fatua lõ mufa’ema khotbah ma homili, moguna mu’erõnusi sibai ia. Tandraigõ ua õfondrondrongo khotbah ma homili si no õfa’anõ andrõ ba wa’ahono dõdõ. Da’e moguna sibai ia ba wangalui fa’ahono dõdõ ba fa’afaduhu dõdõ ba ginõtõ wama’ema khotbah ma homili.

Bosi si – 7. Oguna’õ wamaedo ni’ila ba saboto ba dõdõ umat; Famaedo moguna sibai ia ba wangahatõ’õ ba dõdõ zamondrongo khotbah ma homilida, hadia zitobali tuho sedõna tafa’ema. Famaedo sasese la’ila umat ya’ia zimane: Manõmanõ ma nidunõdunõ, amaedola, lala wa’auri zi samõsa niha, btn.

Bosi si – 8. Bõrõgõ sifao famaedo saboto ba dõdõ umat; ena’õ labe’e dõdõra umat ba khõda, sõkhi na tabõrõgõ sifao maedomaedo. Da’e moguna ba wondrõnisi tõdõ zamondrongo hadia wa tabõrõgõ sifao famaedo andrõ.

Bosi si – 9. Bõrõgõ sifao sikhala sohauhau; Ba ginõtõ da’e sõkhi sibai na tabe’e ma’ifu zikhala sifao fa’igi ba fangai dõdõ. Ba da’e gõi tefaogõ wehede famobõrõ homili sedõna mufa’ema.

Bosi si – 10. Nehegõ zamondrongo khotbah ma homilimõ; Si lõ tola lõ’õ aboto ba dõdõ haniha zamondrongo khotbah ma homilida. Moguna da’e ba wotõnai’gõ hedehede sedõna mu’oguna’õ ba ginõtõ khotbah ma homili, irege tola tasõndra wa ba gotalua zolohe khotbah ma homili  ba umat so wahuwusa, so wondrõni dõdõ ba wamondrongo, so wa’aro dõdõ, ba so wagõlõsa fangerangera.

Bosi si – 11. Honogõi dõdõ ba zi sambua tuho; Ba ginõtõ wamalua khotbah ma homili, so manõ zitobali fondrõnisi dõdõ ba ni’ila, ba nirasoi, ba ba ni’eraera dõdõ situmbu sedõna mufa’ema. Abõlõ sõkhi na mutenawa da’e, na lõ’õ tola tobali bõrõ wamawuka hadia nõsi zedõna nifa’ema.

Bosi si – 12. Asiwaisi khotbah ma homili sifao sambua tuho; Ba wangasiwaisi khotbah ma homili, baga sibai na mufuli mufa’ema hadia zitobali tuho nifa’ema bakha ba khotbah ma homili andrõ. Da’e abõlõ sõkhi mufalua, hadia mbõrõ ena’õ tola la’ila umat ma samondrongo hadia duho ba õsi nifa’ema.

Bosi si – 13. Fa’anõ khotbah ma homili ba tandraigõ ba wamalua ya’ia; Fama’anõ sambua khotbah ma homili no sambua halõwõ ba sambua fa’afaduhu dõdõ ba wolohe sambua khotbah ma homili. Aefa da’õ fanandraigõ wolohe ya’ia no sambua ndrela ba wamatumbu’õ fa’aro dõdõ ba wama’ema sambua khotbah ma homili.

Bosi si – 14. Tandraigõ owuloi hewisa dõdõ zamondrongo khotbah ma homilimõ; Aese sibai awali khotbah ma homili, tawa’õ wa ya’ia sibai khotbah ma homili nifa’emada. Bõrõ da’õ moguna sibai ta’ila hewisa dõdõ umat samondrongo khotbah ma homilida ba wamaehusi ba wolohe khotbah ma homili ba ginõtõ si so mifõna.

 

LALA WAMALUA SAMBUA KHOTBAH MA HOMILI SI’ÕNA’ÕNA

Oya sibai lala wamalua sambua khotbah ma homili  nirongoda ma ni’ilada. Ba hiza, ba da’e tatandraigõ ta’erõnusi lala wamalua khotbah molo’õ “lala wamalua khotbah Ignatian”. Lala wamalua khotbah andre ba tola tamane aoha ba wamalua ya’ia. Lala wamalua khotbah andre, sabõlõ i ya’ia “fanõngõni” hadia zi no tabaso. Lala wamalua khotbah Ignatian, ha tõlu lala nitõrõ. Ya’ia da’õ simane da’e tou:

 

1. MAMAEHAGÕ ÕSI WOMBASO

Mamaehagõ õsi wombaso (fombaso si 1, 2, ba Injil), moguna sibai ba wamatõrõ’õ tõdõ zamondrongo hadia duho nifa’ema ba khotbah ma homili. Ba wama’ehagõ õsi wombaso andre, moguna sibai tabe’e zitobali amaikhaita moroi ba ziha’uga wombaso. Amakhaita wombaso si ha’uga andre dania tobali tuho nifa’ema ba khotbah ma homili.

 

2. MAMAEHAHAGÕ BUA WANGERANGERA

Mamaehagõ bua wangerangera, ya’ia na no tasõndra zitobali amaikhaita wombaso ba tafaudugõ ia ba lala wa’auri sero ma’õkhõ. Lala wa’auri sinangea muabakhai’õ, mo’amakhaita sibai ia ba lala wangalui (Ekonomi), lala wa’auri wongambatõ, fo’amakhaita ba hada ma huku mbanua, gereja ma agama, ba politik.

Ba wamatõfa ba lala wa’auri andre, moguna sibai onekhe ba wangalui gamaedola, manõmanõ sifagõna. Moguna gõi aboto ba dõdõda wa ba wamatõfa õsi wombaso ba bua wangerangera, ena’õ tobali ia sambua oroisa samehola tõdõ ba wamahatõ fa’auri khõ Lowalangi, samokai hõrõ dõdõ, ba same’e fondrara dõdõ. Manõtõna ita wa ba wamaehagõ sitobali oroisa daromali, bõi tetutu dõdõ niha samondrongo.

 

3. FANGASIWAI

Ba wangasiwai khotbah ma homili, asese sibai fawuka zi no sõkhi ba wamobõrõ. Hadia mbõrõ wa simanõ, oya ikawi tõdõ ba oya sibai zitumbu zi tobali oroisa sedõna mufa’ema. Bõrõ da’õ, taha dõdõ ba ngawalõ zitumbu ba dalu lala, ba osambua’õ dõdõ ba zi no õfa’anõ.

Ba wangasiwai andre, sõkhi na mudõnisi umat ba wame’e dõdõ ba wo’erõnusi taroma li Lowalangi si no larongo. Aefa da’õ ba wangasiwai khotbah ma homili andre, sõkhi na tadõnisi umat ba wangandrõ saohagõlõ ginõtõ si no tarugi.

 

FEHEDE FANGASIWAI

Da’e fefu mbosi ma lala nitõrõ ba wama’ema sambua khotbah ma homili si’õna’õna. Da’e tanga tobali sambua mbosi ma lala si lõ tola lõ’õ mutõrõ, ba hiza da’e tobali sambua lala wangerangera ba wondrõnisi tõdõda ba wama’anõ sambua khotbah ma homili si’õna’õna.

Nifa’anõ: Kat. Ingatan Sihura, S. Ag.

BUKU NI’OGUNA’Õ BA WAMA’ANÕ

Fallo, Cornel., Homiletika, Gunungsitoli: Sekolah Tinggi Pastoral Dian Mandala Gunungsitoli, 2013.

Ndruru, Wilhelm W., Zalukhu, Faustinus., Ndruru, Antonius., Mama’anõ ba mama’ema sambua khotbah/homilia siõna’õna, [Tanpa Tempat Penerbit]: Komisi Kateketik Keuskupan Sibolga, 2006.

Pagliari, Robert., 14 Langkah Berkhotbah Secara dinamis, diterjemahkan oleh: F. A. Soeprapto dari judul asli: Fourteen Steps To Dinamic Preaching, Malang: Dioma, 2010.

Pareira, Berthold Anton., Homiletik Bimbingan Berkhotbah, Malang: Dioma, 2011.

Zebua, HS., Kamus Sederhana Bahasa Daerah Nias-Indonesia, Gunungsitoli: UD. Harapan, 1996.